फ्याक्टचेकः ‘राजावादी प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल’ भन्दै मेनस्ट्रिम मिडियाले नै फैलाए भ्रम
चैत २०, २०८१ १६:५५
काठमाडौं । ‘राजावादी समूहको प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल’ भन्दै मूलधारका मिडियाले प्रकाशन तथा प्रसारण गरेका समाचार भ्रामक रहेको पाइएको छ । हिजो मङ्गलबार दिउँसोदेखि देशका मूलधारका मिडियाहरूमा आएका यस किसिमका समाचार वास्तविकताभन्दा फरक ढङ्गले आएको टेकपाना फ्याक्टचेकमा देखिएको छ ।
विभिन्न मिडियामा सोमबार बसेको मन्त्रिपरिषद्को बैठकको निर्णय भन्दै राजावादी समूहको प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारले अपिल गरेको आशयका समाचार छापिएका छन् । केही मिडियाले यही विषयलाई लिएर भिडिओसहितका समाचार प्रस्तुत गरेका छन् । तर, टेकपाना फ्याक्टचेकले ती सामग्री भ्रामक रहेको देखाएको छ ।
दाबी
१ अप्रिल, २०२५ मङ्गलबार दिउँसो ४:०७ बजेको समयमा इमेजखबरको फेसबुक पेजमा ‘राजावादी समूहको प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल’ शीर्षक सहितको समाचार प्रकाशन भएको देखिन्छ । फेसबुकमा शेयर गरिएको उक्त समाचारमा फ्याक्टचेक गर्दाको समयसम्म ८७९ रियाक्ट, ७३६ कमेन्ट आएका छन् भने १४ पटक शेयर भएको छ । हेर्नुहोस् उक्त समाचारको ओरिजिनल फेसबुक लिङ्क र आर्काइभ फेसबुक लिङ्क । ओरिजिनल वेब लिङ्क र आर्काइभ वेब लिङ्क ।
सँगसँगै अन्य विभिन्न मिडियामा पनि त्यस्तै आशयसहितका समाचार प्रकाशित भएका छन् । अनलाइन खबरले दिउँसो ४:५३ मा ‘राजावादी समूहको प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल’ शीर्षकसहितको समाचार तयार पारेको छ । अनलाइन खबरको फेसबुक पेजमा यो सामग्री तयार पार्दासम्म एक हजार ६०० रियाक्ट र ८४३ कमेन्ट आएका छन् भने ५६ पटक शेयर गरिएको छ । हेर्नुहोस् उक्त समाचारको ओरिजिनल वेब लिङ्क र आर्काइभ वेब लिङ्क । ओरिजिनल फेसबुक लिङ्क र आर्काइभ फेसबुक लिङ्क।
यसैगरी मंगलबार अपरान्ह ५:४५ मा न्युज२४ नेपालले फेसबुकमा एउटा पोस्ट राखेको छ, जसमा लेखिएको छ- “राजावादी प्रदर्शनमा सहभागि नहुन सरकारको अपिल- सरकारले राजावादी समूहहरूले आयोजना गर्ने कुनै प्रदर्शनमा सहभागी नहुन नागरिकलाई अपिल गरेको छ । मंगलबार मन्त्रिपरिषद् बैठकका निर्णय सुनाउँदै सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री तथा सरकारका प्रवक्ता पृथ्वीसुब्बा गुरुङले राजावादी समूहको अराजक प्रदर्शनमा सहभागी नहुन अपिल गरिएको जानकारी दिएका छन् ।”
न्युज२४ नेपालको फेसबुक पोस्टमा ६ हजार ६०० रियाक्ट र दुई हजार ७०० कमेन्टहरू आएका छन् भने १४५ पटक शेयर गरिएको छ । हेर्नुहोस् ओरिजिनल फेसबुक लिङ्क र आर्काइभ फेसबुक लिङ्क ।
सोही दिन साँझ ६:२४ मा कान्तिपुर टिभी एचडीले आफ्नो फेसुबक पेजमा हुबहु उही शीर्षक दिएर मन्त्रिपरिषद्को निर्णय सुनाउँदै गरेका सरकारका प्रवक्ता एवं सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री पृथ्वीसुब्बा गुरुङको भिडिओ राखेको छ । यो सामग्री तयार पार्दासम्म उक्त भिडिओमा २५६ लाइक, ११६ कमेन्ट आएका छन् भने एक जनाले पोस्ट शेयर गरेका छन् । भिडिओलाई १४ हजारले हेरिसकेका छन् । हेर्नुहोस् उक्त भिडिओको ओरिजिनल लिङ्क र आर्काइभ लिङ्क ।
उज्यालो अनलाइनले सोही दिन यही शीर्षकमा समाचार राखेको छ । हेर्नुहोस् उज्यालो अनलाइनको ओरिजिनल वेब लिङ्क । आर्काइभ वेब लिङ्क ।
यस्तै मंगलबार नै ‘न्युज इन नेपाल’ नामको युट्युब च्यानलले पनि सोही शीर्षक राख्दै मन्त्री गुरुङको भिडिओ पोस्ट गरेको छ । यो सामग्री तयार पार्दासम्म उक्त भिडिओमा १३ हजार बढी भ्युज आइसकेको छ । हेर्नुहोसु युट्युब भिडिओको ओरिजिनल लिङ्क र आर्काइभ लिङ्क ।
सोही दिन ५:४३ बजे रातोपाटीले आफ्नो फेसबुक पेजमा उही शीर्षक राखी मन्त्री गुरुङको भिडिओ शेयर गरेको छ । हालसम्म उक्त भिडिओमा५४६ रियाक्ट, २०० कमेन्टका साथै १० पल्ट शेयर गरिएको छ । हेर्नुहोस् रातोपाटीको फेसबुक पोस्टको ओरिजिनल लिङ्क । आर्काइभ लिङ्क ।
गुगलमा ‘राजावादी प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल’ किवर्ड राखेर सर्च गर्दा यस्तै समाचारका दर्जनौं लिंकहरू फेला परेका छन् ।
तथ्यजाँच
विभिन्न सञ्चारमाध्यमहरूमा ‘राजावादी प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल’ शीर्षक राखेर समाचार तथा भिडिओ सामग्रीहरू प्रकाशित/प्रसारित भएको पाइयो । सामग्रीको भित्री विवरण जेसुकै भए पनि धेरैजसोमा शीर्षक एउटै राखिएको छ ।
ती समाचार पढ्दा सरकारका मन्त्रीले राजावादी प्रदर्शनमा सहभागी नहुन आग्रह गरेको उल्लेख गरिएको छ । तर, कुनै पनि समाचारमा मन्त्रीले ठ्याक्कै यही शब्द प्रयोग गरेको भनी प्रत्यक्ष उद्धरण गरिएको पाइँदैन ।
समाचारको सुरुवाती लाइन (लिड) मा “राजावादी समूहको प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारले आम नागरिकलाई अपिल गरेको छ” लेखिएको छ र त्यसलाई पुष्टि गर्न दोस्रो वाक्यमा मन्त्रीको भनाइ भनेर उल्लेख गरिएको छ । यद्यपि, मन्त्रीको वास्तविक भनाइ भने “साथै, यस किसिमको अराजक गतिविधिहरुमा संलग्न नहुन आम नागरिकहरूमा नेपाल सरकार हार्दिक अपिल गर्दछ” भनेर उद्धृत गरिएको छ ।
यसबाट के देखिन्छ भने, मन्त्रीले दिएको “यस किसिमको अराजक गतिविधिहरूमा संलग्न नहुन” भन्ने सामान्य प्रकृतिको अपिललाई नै सञ्चारमाध्यमले सिधै “राजावादी समूहको प्रदर्शनमा सहभागी नहुन” भनी अर्थ लगाएर समाचार बनाएका छन्, जबकि मन्त्रीको प्रत्यक्ष भनाइले त्यसो भनेको स्पष्ट छैन ।
“राजावादी प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल" शीर्षक राखिएका भिडिओहरूमा पनि विरोधाभास देखिन्छ । यस्ता शीर्षक प्रयोग गरिएका भिडिओ सामग्रीहरू हेर्दा, मन्त्री गुरुङले कतै पनि स्पष्ट रूपमा ‘राजावादी प्रदर्शनमा सहभागी नहुन’ भन्ने शब्द वा वाक्य प्रयोग गरेको सुनिँदैन । उदाहरणका लागि, कान्तिपुरले प्रसारण गरेको भिडिओको आर्काइभ लिङ्क (यहाँ क्लिक गर्नुहोस्) हेर्दा यो कुरा पुष्टि हुन्छ ।
सामान्यतया, मन्त्रिपरिषद्का निर्णय सार्वजनिक गर्दा सरकारका प्रवक्ताले लिखित निर्णयहरू पढेर सुनाउने प्रचलन छ । यस सन्दर्भमा पनि मन्त्री गुरुङले लिखित निर्णय नै पढेर सुनाएको देखिन्छ । सञ्चार मन्त्रालयको वेबसाइटमा राखिएको मन्त्रिपरिषद्को वास्तविक निर्णय (यहाँ क्लिक गर्नुहोस्) हेर्दा थप स्पष्ट हुन्छ ।
उक्त निर्णयमा चैत १५ गते भएको प्रदर्शनका क्रममा भएका अराजक गतिविधिहरू, जस्तै; निजी, सार्वजनिक एवं सरकारी सम्पत्तिमाथिको आक्रमण, अस्पताल, सवारी साधन, राजनीतिक दलका कार्यालय र सञ्चार गृहहरूमा भएको तोडफोड, आगजनी, अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल जस्तो संवेदनशील क्षेत्रमा हिंसात्मक गतिविधि गरी आतङ्क फैलाउने प्रयास, घरभित्र मानिस हुँदा ढुङ्गामुढा र आगजनी गर्ने जस्ता अमानवीय र गैरकानुनी कार्यहरूको भर्त्सना गरिएको छ ।
यी नै निन्दनीय कार्यहरूलाई इंगित गर्दै निर्णयको अन्त्यमा भनिएको छ: “साथै, यस किसिमको अराजक गतिविधिहरूमा संलग्न नहुन आम नागरिकहरुमा नेपाल सरकार हार्दिक अपिल गर्दछ ।”
तर, सञ्चार माध्यमहरूले सरकारले गरेको “यस किसिमको अराजक गतिविधिहरूमा संलग्न नहुन” भन्ने अपिललाई सिधै “राजावादी प्रदर्शनमा सहभागी नहुन” भनेर व्याख्या गरेका छन् । यसले गर्दा समाचारको अर्थ नै फरक पर्न गएको छ र पाठक तथा दर्शकमा भ्रम सिर्जना भएको छ । सरकारले निश्चित हिंसात्मक र अराजक कार्यको विरोध गरेकोमा सञ्चारमाध्यमले त्यसलाई सम्पूर्ण राजावादी प्रदर्शनविरुद्धको अपिलजस्तो गरी प्रस्तुत गरेका छन्, जुन तथ्यगत रूपमा सही देखिँदैन ।
दाबी
राजावादी समूहको प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल ।
दाबीकर्ता
ईमेज खबर, उज्यालो अनलाइन, कान्तिपुर टिभी, न्युज २४, अनलाइन खबर, नागरिक न्युज, न्युज इन नेपाल
तथ्य
सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री एवं सरकारका प्रवक्ता पृथ्वीसुब्बा गुरुङले राजावादीको प्रदर्शनमा सहभागी नै नहुन भनेर सरकारले अपिल गरेको कुरा कतै बोलेका छैनन् । मन्त्रिपरिषद्को लिखित निर्णयमा पनि सो कुरा उल्लेख छैन । यसर्थ मिडियामा प्रकाशन भए अनुरूप राजावादी प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल भन्ने कुरा भ्रामक रहेको देखिन्छ । नागरिकलाई कुनै पनि अराजक गतिविधिमा संलग्न नहुन गरिएको अपिललाई मूलधारका मिडियाले फरक अर्थसहित भ्रामक समाचार तयार गरेको पुष्टि भएको छ ।
निष्कर्ष
सोमबार बसेको मन्त्रिपरिषद् बैठकको निर्णयलाई आधार बनाएर मंगलबार ईमेज खबर, उज्यालो अनलाइन, कान्तिपुर टिभी, न्युज २४, अनलाइन खबर, नागरिक न्युज, न्युज इन नेपाल, रातोपाटी लगायतका सञ्चारमाध्यमहरूले ‘राजावादी समूहको प्रदर्शनमा सहभागी नहुन सरकारको अपिल’ शीर्षकमा समाचार तथा भिडिओ सामग्री प्रकाशन/प्रसारण गरेको पाइयो । सरकारले नागरिकहरूलाई ‘कुनै पनि किसिमको अराजक गतिविधिमा संलग्न नहुन’ भनी गरेको सामान्य अपिललाई यी सञ्चारमाध्यमले गलत अर्थ लगाउँदै सोझै ‘राजावादी प्रदर्शन’ सँग जोडेर भ्रामक समाचार प्रस्तुत गरेको टेकपाना फ्याक्टचेकको निष्कर्ष छ । सरकारको वास्तविक निर्णय र सञ्चारमाध्यमको प्रस्तुतिबिच स्पष्ट भिन्नता देखिएको छ ।
प्रतिक्रिया
तपाईँले हाम्रो वेबसाइट, सामाजिक सञ्जालका ह्यान्डल (फेसबुक, इन्स्टाग्राम, टिकटक, एक्स, युट्युब, लिङ्क्डइन) वा [email protected] मा तथ्य जाँच गर्नुपर्ने सामाजिक सञ्जालका पोस्ट पठाउन सक्नु हुनेछ । तथ्य जाँचलाई लिएर कुनै प्रतिक्रिया वा सुझाव भए हामीलाई ईमेल पठाउनु होला ।
पछिल्लो अध्यावधिक: चैत २२, २०८१ २३:३५
